Odmiany myślenia o edukacji- pulsujące kategorie edukacyjne

źródło: zsklembow.pl

J. Rutkowiak przy pomocy metafory pedagoga-wędrowca wyróżniła trzy typy wychowawców. Pedagog jednej drogi poznawczej kroczy konkretną, obraną ścieżką uznając jej dominację nad sobą.Oznacza to przyjęcie określonego sposobu myślenia, ufundowanego poza osobą samego pedagoga. Sporną kwestią jest tu odpowiedzialność dotycząca konsekwencji obrania ścieżki ustalonej przez kogoś innego, równoznaczna ze zniesieniem komfortu podmiotu.


 Pedagog dwóch dróg poznawczych stoi na rozdrożu pomiędzy paradygmatem jakościowym oraz ilościowym. Konieczność wybrania jednego kierunku z odrzuceniem drugiej możliwości ma miejsce bez zwracania większej uwagi na całe możliwe pole poznawcze; zdychotomizowanie dróg rozstrzyga się poprzez namysł, zatem rozwiązanie nie stoi już poza osobą samego pedagoga. Istotną rolę może tu odgrywać symboliczny interakcjonizm, podnosząc rolę interpretacji własnego doświadczenia.
Z myślenia "dwóch dróg" mogą wynikać różne obawy, na przykład o czystość pedagogiki pulsującej tematykę na pograniczach, oraz roztapiającej się w wielości pojęć. Inną kwestią jest to poczucie zagubienia u samego badacza, gdzie problem na styku teorii i praktyki może skutkować wrażeniem ciągłego chaosu.
     W tym wypadku istnieje możliwość tworzenia teorii pedagogicznych, które nie są podporządkowane doktrynom jako wymaganiom zachowania odpowiedniego kierunku badań pedagogicznych.
     Wreszcie pedagog wielu dróg, który potrzebuje tzw. mapy edukacyjnej. Zdaniem Rutkowiak, ogarnianie szerszych zakresów doświadczeń czyni badacza ich współuczestnikiem, co pozwala w wiarygodny sposób tłumaczyć rzeczywistość, już bez opierania się na rozczarowującej teorii Wielkich Narracji  (nauki, techniki, prawdy, religii, sztuki), które w swojej zabsolutyzowanej postaci zamiast tłumaczyć rzeczywistość, komplikują ją. Tutaj rolą pedagoga jest umiejętne prowadzenie kształcenia orientującego, użytecznego w warunkach edukacji multikulturowej (stanowiącej obecnie fakt społeczny). Jednak należy tutaj oddzielić znaczenie "orientowania się" od zdobywania wiedzy pewnej.
Z tego powodu należy nakreślić sobie mapę pojęć, które pulsują w pedagogice zależnie od tendencji w myśleniu badacza.

Warto przypomnieć definicję samej kategorii, zgodnie z którą prościej będzie się odniesc do znaczenia pulsujących kategorii edukacyjnych. Jest to termin logiczny, oznaczający stałe (!) sposoby orzekania o przedmiotach, dzięki czemu umożliwia ich klasyfikację. Kategoria to czyste pojęcie intelektu, stanowiące warunek poznania. I tak oto:

Intelektualizm- tradycyjna kategoria wywodząca się z tradycyjnej pedagogiki herbartowskiej. Opiera się na nauczaniu w atmosferze systematycznego wysiłku, w ścisłym związku z intelektem, intelekcją, intuicją.
Kategoria ta jest krytykowana za szablonowość i brak indywidualnego podejścia do podmiotu. Prymat intelektu nad pozostałymi władzami psychicznymi człowieka przeciwstawia się aktywizmowi.

Praktycyzm- postawa życiowa, która charakteryzuje się stawianiem sobie celów rozsądnych oraz osiągalnych. Istotny jest tu też dobór środków do urzeczywistnienia ich. Nie ceni się tu wiedzy abstrakcyjnej, pojęciowej, natomiast ukierunkowuje się na spełnianie realnych, biezących potrzeb życiowych. Praktycyzm stanowi niejako odwrotność pozytywistycznego hasła: tutaj obowiązuje pragmatyzm życia, ujęty w słowach "mierz zamiary na siły".

Praktyczność- etyka jako obszar działalności życiowej jednostki. Pulsowanie odbywa się pomiędzy praktycznością pedagoga, a innych uczestników procesu edukacyjnego. Znaczące okazują się być pojęcia "dzielności" i "dzieła", które decydują o umiejętności dokonania dobrego wyboru.
(przygotowanie czynu-dzielność; dokonanie go-dzieło)

Przedmiotowość i techniczność- nastawienie na realizację planów zewnętrznych wobec podmiotu. Gromadzi się tutaj fakty z tworzeniem ogólnych odzwierciedleń zależności przyczynowo-skutkowych,  bez nadawania własnych znaczeń- wychowanka traktuje się jak przedmiot wymagający obróbki.Waży się odpowiedniość i nieodpowiedniość między upragnionym celem, a metodą zrealizowania go.

Podmiotowość- wynoszenie na piedestał autonomii jednostki. Należy wierzyć, że własna aktywność człowieka zależy w dużej mierze od niego samego. Wychowanków traktuje się w sposób równy, uwzględniając nie tylko obowiązki, ale także prawa. Kwestia tego, czy człowiek rodzi się podmiotem, czy staje się nim (i przestaje być) określa pulsowanie podmiotowości jako kategorii edukacyjnej. 

Pytajność- oddaje napięcie pomiędzy pewnością a niepewnością, zatem między wiedza a niewiedzą. Odpowiedź nigdy nie jest tu określona z góry.

Sakralność- obejmuje strefę ponaddoraźności; pojawia się jako moc innego rzędu niż siły przyrodzone, jako akt objawienia rzeczywistości nienależącej do przyziemnego świata. Jako element religii, dotyczy dialektycznego napięcia pomiędzy powściąganiem, a wyzwalaniem namiętności. Pulsowanie ma miejsce od i do sacrum.

Krytyczność- zagospodarowuje obszar problematyzowania, poważania i demaskowania. Przy zmianach w szkolnictwie oznacza obawę przed totalizacją i standardami, które przed ostatnią reformą były krytykowane. Krytyczność odnosi się do pojęć "dobra" i "zła"( między nimi też pulsuje(, odnosząc się do tego, co należy akceptować a w co wątpić.

Kontekstowość- polega na osadzaniu (historycznym, społecznym, filozoficznym itp) w realiach. Może oznaczać zakomunikowanie zależności pomiędzy zjawiskami, danym splotem wydarzeń itd. Uwzględnia się cele, plany, intencje, typ aktywności oraz lokalizację podmiotu. Pulsowanie objawia się tak, że jedno doświadczenie staje się kontekstem drugiego, tudzież nie.

Polityczność- rozwija się w polu relacji pomiędzy tym, co jednostkowe, a tym, co ponadjednostkowe w aspekcie władzy. Upolitycznianie objawia się naciskiem jednej grupy na drugą w sposób cywilizowany lub barbarzyński, jednak dla jednego celu- zwiększenia zasięgu władzy. Jednostke osadza się w relacji państwo-prawo-społeczeństwo.Skutki upolityczniania edukacji:
* poczucie wolności / podporzadkowania u jednostki
* społeczeństwo rozumiane jako różne grupy kooperujące / antagonistyczne
* ideologie jako systemy reprezentacji / wykazu interesów jednostek
* wiedza stosowana jako instrument / krytyka
* państwo rozumiane jako organizator zezwalający / ograniczający
i wreszcie, związane z powyższymi
* prawo rozumiane jako regulacja, którą się tworzy / która bezwzględnie obowiązuje

Ostatnią pulsującą kategorią, opisywaną przez J. Rutkowiak jest tzw. równoprawna wielość, która sama w sobie stanowi zwątpienie we wspomniane na początku Wielkie Narracje. Pulsowanie odbywa się w zakresie pojęciowym (gdy jedne pojęcia tworzą inne), bez dzielenia ich na bardziej lub mniej ważne.

Edit: po liczbie wyświetleń (kilkanaście tysięcy!) proszę, byście mi pisali jak rozumiecie powyższe kategorie, z czym je wiążecie, do czego wykorzystujecie to opracowanie. Jestem bardzo ciekawa, ską wynika aż takie zainteresowanie!